Δεν υπάρχει παιδί που να μην έχει εκδηλώσει φόβο κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Ο φόβος αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας και είναι ένα από τα πρώτα συναισθήματα που βιώνει ο άνθρωπος όταν έρχεται στη ζωή.
– Τι ακριβώς όμως είναι ο φόβος;
Ο φόβος σύμφωνα με τους ψυχολόγους είναι μια αμυντική αντίδραση του οργανισμού ενόψει ενός επικείμενου κινδύνου. Λειτουργεί ως συναγερμός, καθώς δίνει σήμα στον οργανισμό να λάβει δράση για να προστατευτεί από την απειλή που καραδοκεί – στην περίπτωση των παιδιών για να προφυλαχθούν από καταστάσεις ανάγκης (Μπουλουγούρης,1996).
Στην ήπια έκφρασή του εκδηλώνεται ως επιφυλακτικότητα και συμβάλλει στην αυτοπροστασία του ατόμου και στην προσαρμογή του στο περιβάλλον (Κακαβούλης,1990).
– Πώς αναπτύσσονται οι παιδικοί φόβοι;
Η δημιουργία των παιδικών φόβων εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τη ψυχοσύνθεση του παιδιού, από τις προσωπικές του εμπειρίες και από τις περιβαλλοντικές συνθήκες που εκδηλώνονται τα φοβικά ερεθίσματα. Ειδικότερα, τα παιδιά συνήθως φοβούνται λόγω:
α) κάποιας προηγούμενης δυσάρεστης τρομακτικής εμπειρίας, λ.χ. γιατί μπορεί να τα τραυμάτισε κάποιο ζωάκι ή να παρέμεινε στο νοσοκομείο για μεγάλο χρονικό διάστημα,
β) της μιμητικής συνήθειας. Τα παιδιά μιμούνται τα οικεία τους πρόσωπα και επιδιώκουν να ταυτιστούν μαζί τους. Έτσι, αν η γιαγιά φοβάται τα σκυλιά είναι πολύ πιθανό και τα παιδιά να αισθάνονται ακριβώς το ίδιο.
γ) της αναπτυγμένης τους ικανότητας να αντιλαμβάνονται τα σήματα των γύρω τους που εκθέτουν τα συναισθήματά τους. Με αυτόν τον τρόπο ορισμένοι φόβοι μεταφέρονται ασυνείδητα από τους γονείς στα παιδιά μέσω της στάσης τους ή των εκφράσεων του προσώπου τους.
– Ποιοι είναι οι συνηθέστεροι φόβοι ανά ηλικία;
Με βάση τον Brazelton (1996) ο φόβος προς τα άγνωστα πρόσωπα και ο φόβος του αποχωρισμού είναι οι πρώτοι πιο κοινοί φόβοι για τα νήπια και απορρέουν από το στενό δεσμό μητέρας – βρέφους.
Είναι απόλυτα φυσιολογικοί και συνεισφέρουν στην ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου.
Ο φόβος προς τα άγνωστα πρόσωπα εκδηλώνεται τους πρώτους 5 – 8 μήνες της ζωής όπου το παιδί είναι σε θέση να ξεχωρίζει τους γονείς του από τα ξένα άτομα μέσω της φωνής και των κινήσεών τους και ο φόβος του αποχωρισμού / το φαινόμενο της προσκόλλησης φανερώνεται γύρω στον πρώτο χρόνο και συνήθως ξεπερνιέται σταδιακά μετά τα τρία έτη.
Άλλοι συνήθεις φόβοι έως την ηλικία των τριών ετών είναι:
- ο φόβος για τους δυνατούς θορύβους: η πτώση ενός βαριού αντικειμένου, το άκουσμα μιας σειρήνας, το έντονο κλείσιμο μιας πόρτας κ.ά μπορεί να προκαλέσουν ξαφνικό τρόμο στα παιδιά λόγω της άισθησης της έλλειψης του αυτοελέγχου.
- ο φόβος για τα μεγάλα ζώα
- ο φόβος για το σκοτάδι και την ύπαρξη τεράτων λόγω της μεγάλης ανάπτυξης της φαντασίας τους από την ηλικία των δύο ετών και μετά. Κυρίως κατά τη διάρκεια της νύχτας το παιδικό μυαλό δίνει σάρκα και οστά στους ήρωες των παραμυθιών όπως στον κακό λύκο ή στις μάγισσες με επακόλουθο να φοβούνται πρόσωπα και καταστάσεις.
Από τα τρία έτη και μετά οι πιο συχνός φόβος είναι ο φόβος για το ύψος αφού πλέον το παιδί είναι σε θέση να καταλάβει τον πραγματικό κίνδυνο μιας πτώσης από ψηλά. Επίσης, σε αυτή την ηλικία έχει αντιληφθεί ότι πλέον είναι αρκετά ανεξάρτητο και μπορεί να προστατεύεται μόνο του. Έτσι, πολύ συχνά βλέπουμε παιδιά να φοβούνται ότι θα πέσουν από τη σκάλα ή το παράθυρο.
Στην ηλικία των πέντε ετών ένας πολύ κοινός φόβος είναι ο φόβος για τον θάνατο των ατόμων της οικογένειάς του. Το παιδί σε αυτό το ανπτυξιακό στάδιο έχει αρχίσει και αποκτά υπαρξιακές ανησυχίες με αποτέλεσμα να αισθάνεται φόβο για την απώλεια των γονιών του, των παππούδων του ή ακόμη και του ίδιου του του εαυτού. Αυτό το είδος του φόβου είναι απόλυτα φυσιολογικό και πηγάζει από τη βαθύτερη ανάγκη του παιδιού να διασφαλίσει ότι τα προσφιλή του πρόσωπα θα είναι πάντα εκεί να το φροντίζουν και να το προστατεύουν.
Από τα επτά έτη και έπειτα οι πιο συνηθισμένος φόβος είναι ο φόβος για τις φυσικές καταστροφές λόγω του ότι τα παιδιά σε αυτή την ηλικία είναι ικανά να κατανοήσουν τα φυσικά φυσικά φαινόμενα και τις επιπτώσεις τους.
– Άλλοι συχνοί φόβοι είναι:
- ο φόβος της αποτυχίας: κανένας άνθρωπος δεν θέλει να αποτυγχάνει και ο φόβος αυτός είναι φυσιολογικός και αναμενόμενος. Ωστόσο, μπορεί να έχει και θετική επίδραση στο παιδί οδηγώντας το στην επιτυχία. Παράλληλα μπορεί όμως και να αποκρύπτει έλλειψη στήριξης του περιβάλλοντος στο παιδί. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να περνάμε στο παιδί το μήνυμα πως το αγαπάμε και το δεχόμαστε γι’ αυτό που είναι. Επιπλέον, είναι σημαντικό να επισημαίνουμε πως ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικές δεξιότητες και κλίσεις και ότι δεν είναι όλοι οι άνθρωποι το ίδιο ικανοί σε όλους τους επιμέρους τομείς της ζωής λ.χ. κάποιο παιδί μπορεί να τα καταφέρνει καλύτερα στη ζωγραφική από ότι στα μαθηματικά.
- ο φόβος των ξένων (της απαγωγής ή της κακοποίησης): Αναμφισβήτητα, οι γονείς θα πρέπει να μάθουν στα παιδιά τους πώς να προστατεύονται από τα άγνωστα άτομα χωρίς ωστόσο να το παρακάνουν γιατί υπάρχει το ενδεχόμενο να τα φοβίσουν υπερβολικά με συνέπεια να δυσκολευτούν στη σύναψη κοινωνικών σχέσεων με νέα άτομα , καθώς δεν θα τα εμπιστεύονται.
* Γενικότερα από την ηλικία των 7 – 10 ετών παρατηρείται μια μείωση των φόβων στα παιδιά.
* * Τα κορίτσια τείνουν να φοβούνται περισσότερο συγκριτικά με τα αγόρια. Αυτό πιθανότατα οφείλεται στους κοινωνικούς ρόλους που επικρατούν ακόμη και σήμερα, όπου η εκδήλωση του φόβου είναι πιο συμβατή με τα κορίτσια σε σχέση με τα αγόρια.
– Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να βοηθήσουν τα παιδιά να ξεπεράσουν τους φόβους τους;
- Καταρχάς, δεν θα πρέπει σε καμμία περίπτωση να αγνοούν τους φόβους των παιδιών τους. Αντίθετα, πρέπει να συζητούν μαζί τους και να τα ενθαρρύνουν να τους εκφράζουν ακούγοντάς τα με προσοχή και κατανόηση ακόμη και εάν πολλές φορές οι φόβοι τους είναι αβάσιμοι ή ανύπαρκτοι.
- Να σέβονται τους φόβους τους και να μην τους γελοιοποιούν, καθώς έτσι ρίχνουν την αυτοπεποίθησή τους και ενδυναμώνουν περισσότερο τις φοβίες τους.
- Να μη μεταφέρουν τους προσωπικούς τους φόβους στα παιδιά, διότι είναι πιθανό να τους ασπαστούν και τα ίδια. Οι γονείς στην παιδική ηλικία λειτουργούν ως πρότυπο για τα παιδιά τους, επομένως συχνά τα παιδιά υιοθετούν τις στάσεις τους. Είναι σημαντικό λοιπόν να είμαστε προσεκτικοί σε ό, τι μεταβιβάζουμε στα παιδιά μας.
- Να μην χρησιμοποιούν φράσεις του τύπου «θα έρθει η αστυνομία να σε πάρει, έρχεται ο γύφτος» κ.λπ για να φοβίσουν τα παιδιά και να ελέγξουν τυχόν ανάρμοστες συμπεριφορές. Εάν επιλέγουν τον φόβο σαν τεχνική πειθαρχίας, δεν πρέπει μετά να αναρωτιούνται γιατί τα παιδιά φοβούνται.
- Να διαβάζουν στα παιδιά τους εικονογραφημένα βιβλία για να τα βοηθήσουν να ξεπεράσουν τους φόβους τους. Μέσω της ανάγνωσης το παιδί ταυτίζεται με τον ήρωα του βιβλίου που έχει τον ίδιο φόβο με εκείνο, τον απενοχοποιεί και ψάχνει να βρει τους τρόπους που τον αντιμετώπισε εκείνος για να τους εφαρμόσει και το ίδιο.
- Να τα φέρνουν σε επαφή βαθμιαία με το φοβικό ερέθισμα δίνοντας τους την ευκαιρία να το γνωρίσουν καλύτερα κάτω από ασφαλείς συνθήκες και πάντα υπό την παρουσία τους. Λόγου χάρη εάν το παιδί μας φοβάται τους σκύλους είναι καλό να μας δει να φροντίζουμε εμείς πρώτοι το ζώο για να καταλάβει ότι τελικά δεν είναι τόσο επικίνδυνο όσο πίστευε.
- Γενικότερα είναι καίριας σημασίας να συμβάλλουν οι γονείς στην ανάπτυξη της αυτονομίας των παιδιών τους για να τα κάνουν να νιώσουν ότι μπορούν μόνα τους να διαχειρίζονται τις αντιδράσεις τους και τους προσωπικούς τους φόβους ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Η υπερπροστατευτική στάση των γονέων κάνει πιο εύκολη τη δημιουργία φόβων στα παιδιά.
Βιβλιογραφία:
Κακαβούλης, Α. (1990). Ψυχοπαιδαγωγική Α. συναισθηματική ανάπτυξη και αγωγή. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Μπουλουγούρης, Γ. (1996). Θέματα γνωστικής και συμπεριφοριστικής θεραπείας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Brazelton, T. (1996). Τα αναπτυξιακά προβλήματα του βρέφους και του νηπίου. Η ιατρο – ψυχολογική αντιμετώπιση τους. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Liakopoulou Anta: Classical Philologist / Professor of Greek Language & Literature – Special Education Teacher (MA in Special Education Needs) – Specialized in learning difficulties and behavioral problems.
Διαβάστε επίσης:
Πώς να παραμείνουν τα παιδιά συγκεντρωμένα κατά τη διάρκεια της τηλεκπαίδευσης;
6 γονεϊκά λάθη που επηρεάζουν την ενήλικη ζωή ενός παιδιού
«Μαμά, τα παιδιά στο σχολείο δεν με παίζουν!» Τι μπορεί να συμβαίνει και πώς να το αντιμετωπίσετε
