Ολοένα και περισσότεροι μαθητές τα πρώτα χρόνια της σχολικής τους ζωής εκδηλώνουν δυσκολίες στην ορθογραφημένη γραφή. Στα ελληνικά ο όρος «δυσορθογραφία» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις επίμονες δυσκολίες στην εκμάθηση της ορθογραφίας κατά την παιδική ηλικία, ενώ στη διεθνή βιβλιογραφία η ίδια δυσκολία αναφέρεται αντίστοιχα ως ορθογραφικές διαταραχές (spelling disorders).
- Τι είναι όμως η «δυσορθογραφία»;
Η δυσορθογραφία είναι μια ειδική μαθησιακή δυσκολία που συναντάται σε παιδιά με φυσιολογική νοημοσύνη (Πολομαρκάκη, 1989). Τις περισσότερες φορές συνυπάρχει με αναγνωστικές δυσκολίες σε ποσοστό περίπου γύρω στο 60% και πολύ περισσότερο (70%) με δυσκολίες στη γραφή και την παραγωγή των γραμμάτων (αναπτυξιακή δυσγραφία «developmental dysgraphia»). Επίσης, συχνά συνδέεται και με τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ).
Ενίοτε, η δυσορθογραφία μπορεί να υφίσταται και μόνη της ως διαταραχή, αφού υπάρχουν άτομα που είναι καλοί αναγνώστες αλλά παρουσιάζουν ιδιαίτερα χαμηλή ορθογραφική επίδοση.
Η δυσορθογραφία ως ειδική διαταραχή εντοπίζεται συνήθως στο δεύτερο εξάμηνο της β’ δημοτικού, αφού έχει προηγηθεί τυπικά επαρκής διδασκαλία στη σύνθεση προτάσεων, των κανόνων γραμματικής και σωστής ορθογραφίας.
Απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει η διάγνωση είναι να μην υφίσταται νοητικό ή αισθητηριακό έλλειμμα (προβλήμα όρασης ή ακοής ), ψυχιατρική διαταραχή και οι ευκαιρίες για εκπαίδευση να είναι επαρκείς.
- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της δυσορθογραφίας;
Οι μαθητές με την ειδική αυτή μαθησιακή διαταραχή εμφανίζουν κυρίως δύο τύπους ορθογραφικών λαθών:
α. λάθη ακουστικής μορφής, όπου τα παιδιά δυσκολεύονται να διακρίνουν ακουστικά τους ήχους της λέξης όπως και τη σειρά διαδοχής τους (αγρός αντί αργός).
β. λάθη οπτικής μορφής, όπου τα παιδιά δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν οπτικά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των γραμμάτων ( γάτα αντί χάτα ).
Ειδικότερα τα πιο συχνά λάθη των μαθητών με δυσορθογραφία είναι τα εξής:
- ορθογραφικά λάθη στη θεματική ορθογραφία π.χ. τηρί αντί τυρί.
- ορθογραφικά λάθη στην καταληκτική ορθογραφία, λόγω του ότι αδυνατούν να εφαρμόσουν τους κανόνες της γραμματικής που έχουν διδαχθεί, π.χ. στρόνω αντί στρώνω
- λάθη σε ομόηχες λέξεις, στις λέξεις δηλ. που ακούγονται το ίδιο αλλά γράφονται διαφορετικά π.χ. σήκω – σύκο, μίλα – μήλα κ.ά.
- φωνολογικά λάθη
- λάθη στη χρήση διαφορετικών γραμμάτων ενός ίδιου ήχου π.χ. ευτυχισμένος – εφτυχισμένος, αυλή – αβλή.
- παραλέιψεις ή προσθήκες γραμμάτων ή και συλλαβών
- αντιστροφές των γράμματων της λέξης π.χ. να αντί αν
Επιπλέον, στους περισσότερους μαθητές με δυσορθογραφία παρατηρούνται και τα παρακάτω χαρακτηριστικά στο γραπτό τους:
- κατάργηση διαστημάτων, ενώσεις δηλ. των λέξεων μεταξύ τους π.χ. τοσπίτιμου
- ακατάστατη γραφή
- σπάνια χρήση τονισμού ή τονισμός σε τυχαία τονιζόμενες συλλαβές
- καθρεπτική γραφή συλλαβών και γραμμάτων
- γραφή εκτός των ορίων του τετραδίου
- μεγάλες αποστάσεις ανάμεσα στις λέξεις
- απουσία σημείων στίξης
- μίξη κεφαλαίων και πεζών γραμμάτων μεταξύ των λέξεων
- κακογραφία
- Πώς αντιμετωπίζεται η δυσορθογραφία;
Ο κάθε μαθητής που παρουσιάζει ελλείμματα στην κατάκτηση της ορθογραφημένης γραφής αποτελεί μια ετερογενή ομάδα και πρέπει να αντιμετωπίζεται εξατομικευμένα, καθώς φέρει ιδιαίτερες δυσκολίες και διαφορετικό ατομικό αναπτυξιακό προφίλ. Ωστόσο, υπάρχουν ποικίλες διορθωτικές τεχνικές που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να πετύχουμε την εκμάθηση της ορθογραφίας.
Παρακάτω προτείνονται δέκα εξαιρετικά ωφέλιμες τεχνικές:
1. Η πολυαισθητηριακή μέθοδος
Η μέθοδος αυτή απαιτεί τη συνέργεια της οπτικής, ακουστικής, κιναισθητικής και απτικής αίσθησης. Ο/Η ειδική παιδαγωγός μπορεί να ακολουθήσει ενδεικτικά τα κάτωθι βήματα:
- Ο/Η εκπαιδευτικός λέει προφορικά τη λέξη που επιθυμεί να διδάξει.
- Ο/Η εκπαιδευτικός δείχνει τη λέξη οπτικά σε μορφή κάρτας.
- Ο/Η εκπαιδευτικός συζητά με το παιδί τον τρόπο γραφής της λέξης.
- Ο/Η εκπαιδευτικός ζητά από το παιδί να ιχνηλατήσει τη λέξη στον αέρα με το δείκτη του.
- Το παιδί σχηματίζει τη λέξη χρησιμοποιώντας ποικιλία υλικών όπως τουβλάκια, πλαστελίνη, μαγνητικά γράμματα, σύρμα πίπας κ.ά.
- Το παιδί μπορεί να σχηματίσει τη λέξη και με φαγώσιμα υλικά που έχουμε στην κουζίνα μας. Μπορείτε για παράδειγμα να του δώσετε ένα πιάτο με ζάχαρη ή αλεύρι και να το παρακινήσετε να γράψει τη λέξη εκεί.
2. Η εικονογραφική μέθοδος
Η μέθοδος αυτή επινοήθηκε και δημιουργήθηκε από τη Δώρα Μαυρομμάτη και στηρίζεται στα «εικονογραφήματα», σε λέξεις δηλ. των οποίων η ορθογραφία τους αποτελείται από σχεδιασμένα γράμματα με ορισμένο τρόπο. Απεικονίζουν για παράδειγμα ένα αντικείμενο, ένα ζώο ή και μια ιστορία.
Ο/Η εκπαιδευτικός επιλέγει από πριν τη λέξη που θέλει να διδάξει, όπως και την εικόνα που την αντιπροσωπεύει. Έπειτα, ξεκινά ένα σύντομο διάλογο γύρω από τη σημασία της λέξης και στη συνέχεια σχεδιάζει ένα σκίτσο σχετικό με αυτή τη σημασία γράφοντας το πάνω της.
Ο μαθητής από την πλευρά του παρατηρεί προσεκτικά και βήμα – βήμα τον τρόπο μετατροπής του «δύσκολου» γράμματος σε εικόνα. Έτσι, επιτελείται μια δυνατή μνημονική σύνδεση ανάμεσα στην εικόνα και στη μορφή της λέξης.
Τέλος, το παιδί ζωγραφίζει και μόνο του το σκίτσο της λέξης στο τετράδιό του προσπαθώντας να συγκρατήσει το ορθογραφικό στοιχείο που έμαθε και παράλληλα ψάχνει να βρει και άλλες λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια για να συσχετίσει και να εμπλουτίσει το λεξιλόγιό του.
3. Μαθαίνω ορθογραφία παίζοντας!
Υπάρχουν στο εμπόριο πλήθος εκπαιδευτικών παιχνιδιών που καλλιεργούν και ενισχύουν την ορθογραφική ικανότητα των μαθητών. Μερικά εξ αυτών είναι η κρεμάλα, το scrabble, το κυβόλεξο κ.ά. Με αυτόν το διασκεδαστικό τρόπο η ορθογραφία της ημέρας γίνεται παιχνίδι χωρίς το παιδί να γράφει σε χαρτιά τις λέξεις που έχει να μάθει για την επόμενη μέρα!
4. Γίνομαι ορθογράφος!
Ένας ακόμη τρόπος για να ενδυναμώσουμε τη δεξιότητα της ορθογραφημένης γραφής είναι η αυτοδιόρθωση. Δίνουμε στο μαθητή μερικές λέξεις (ή και κείμενο σε μεγαλύτερες τάξεις) γραμμένες λάθος και να τον ενθαρρύνουμε να τις διορθώσει μόνος του.
* Η αυτοδιόρθωση αποτελεί μια πολύ σημαντική μεταγνωστική δεξιότητα την οποία είναι καλό να κατακτήσει ο μαθητής, αφού ενισχύει την προσοχή, βελτιώνει την παρατηρητικότητα μειώνει τα λάθη «απροσεξίας», αυξάνει την αυτοπεποίθησή και τον κάνει πιο υπεύθυνο.
Τα κρυπτόλεξα και τα σταυρόλεξα μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά στην εκμάθηση της ορθογραφίας, αφού κι αυτά ξεφεύγουν από τον καθιερωμένο τρόπο διδασκαλίας των λέξεων της ορθογραφίας. Ως εκ τούτου, μπορείτε να συνθέτετε κάθε εβδομάδα τα δικά σας σταυρόλεξα / κρυπτόλεξα ανάλογα με τις λέξεις που θέλετε το παιδί σας να απομνημονεύσει και να προτρέψετε το παιδί σας το σαββατοκύριακο να τα λύσει. Με αυτόν τον τρόπο θα του αποτυπωθούν καλύτερα στη μνήμη οι λέξεις και θα περάσει δημιουργικά και ευχάριστα την ελεύθερη ώρα του!
Γράψτε τις λέξεις που σας ενδιαφέρουν να διδάξετε σε μια στήλη αφήνοντας κενό στο σημείο που το παιδί πρέπει να συμπληρώσει το κατάλληλο γράμμα π.χ. παγ_τό. Με αυτό τον τρόπο θα εστιάσει την προσοχή του στο δύσκολο μέρος που λείπει και θα θυμηθεί τη σωστή ορθογραφία της λέξης. Σε μεγαλύτερους μαθητές κατασκευάζουμε ένα ενιαίο κείμενο που περιέχει αρκετές λέξεις με τον γραμματικό κανόνα που επιλέξαμε να διδάξουμε π.χ. τα ρήματα σε -ίζω.
- 7. Παίζω με τα χρώματα!
Η εμπλοκή χρωματιστών μαρκαδόρων ή χρωματιστών χαρτιών βοηθά σημαντικά στην βελτίωση της ορθογραφικής ικανότητας, αφού ενισχύει την οπτική μνήμη των μαθητών. Έτσι, μπορείτε να ζητήσετε από τα παιδιά μέσα σε μια λίστα λέξεων να κυκλώσουν με πράσινο τα αρσενικά ουσιαστικά, με ροζ τα θηλυκά και με κίτρινο τα ουδέτερα. Να είστε σίγουροι πως με τον καιρό θα μάθουν να τα αναγνωρίζουν, αφού η ομαδοποιήση των λέξεων είναι μια εξαιρετική εξάσκηση για την ορθογραφία!
- 8. Μαθαίνω ορθογραφία με χαρτοκοπτική!
Ένας άκομη παρόμοιος τρόπος εκμάθησης της ορθογραφίας είναι η χαρτοκοπτική. Δημιουργήστε λίστες με ανακατεμένα ρήματα, ουσιαστικά ή και επίθετα, δώστε στο παιδί το ψαλίδι του και προτρέψτε το να τα κόψει, να τα ταξινομήσει ανά κατάληξη και να τα τοποθετήσει στα ανάλογα βάζα.
- 9. Γίνομαι επιλεκτικός!
Δημιουργήστε προτάσεις χρησιμοποιώντας τις λέξεις που θέλετε να μάθουν και γράψτε τες με δύο ή το πολύ τρεις διαφορετικούς τρόπους. Έπειτα, δώστε χρόνο στο παιδί να επιλέξει τον σωστό τρόπο γραφής από τον λανθασμένο. Η δυνατότητα της πολλαπλής επιλογής θα βοηθήσει τα παιδιά να αναγνωρίσουν την ορθή γραφή εξηγώντας παράλληλα τους λόγους της επιλογής τους.
- 10. Χρησιμοποιώ τον ηλεκτρονικό μου υπολογιστή ή το tablet μου!
Αναντίρρητα, ζούμε στην εποχή της τεχνολογίας με αποτέλεσμα και τα παιδιά να είναι εξοικειωμένα από πολύ νωρίς με τα νέα τεχνολογικά μέσα. Οπότε τι καλύτερο από το να τα χρησιμοποιήσουν για να μάθουν και ορθογραφία; Εκτός από τη γνωστή σε όλους υπογράμμιση που προσφέρει το word, όταν πραγματοποιούμε ορθογραφικά λάθη, υπάρχουν διαθέσιμα και άλλα πολύ ενδιαφέροντα προγράμματα και διαδραστικά παιχνίδια που μπορούν να παίξουν οι μαθητές online.
Δείτε μερικά εξ αυτών:
- Μονομαχία Ορθογραφίας
https://play.google.com/store/apps/details?id=gr.edu.ampersand.spellingduel
- Καταλήξεις ρημάτων
https://prwtokoudouni.weebly.com/katalixeis.html
- H κρεμάλα των σύνθετων λέξεων
Οι παραπάνω μέθοδοι αντιμετώπισης της δυσορθογραφίας είναι ενδεικτικές και ενισχυτικές. Οι μαθητές που εμφανίζουν αυτή την ειδική μαθησιακή διαταραχή χρειάζονται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης από εξειδικευμένο ειδικό παιδαγωγό, καθώς η επανάληψη και η εξάσκηση δεν είναι αρκετές. Επειδή άλλωστε κάθε μαθητής αποτελεί μια ξεχωριστή προσωπικότητα, χρήζει και διαφορετικής αντιμετώπισης. Έτσι, ο επιστήμονας που θα αναλάβει την αντιμετώπιση της δυσορθογραφίας του παιδιού θα πρέπει να σχεδιάσει τη διορθωτική αγωγή με γνώμονα τις ανάγκες και τα ελλείμματα του εκάστοτε μαθητή ατομικά. Οι γονείς είναι ωφέλιμο να συμβουλεύονται τους ειδικούς και να ακολουθούν τις οδηγίες τους.
Βιβλιογραφία:
Πολομαρκάκη Ε., Δυσορθογραφία, Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια Λεξικό, τόμος 3, 1989, Ελληνικά Γράμματα.
Liakopoulou Anta
Classical Philologist / Professor of Greek Language & Literature – Special Education Teacher (MA in Special Education Needs) – Specialized in learning difficulties and behavioral problems.
